Văn Hóa Quỳnh Văn: Di Sản Khảo Cổ Học Tiền Sử Ven Biển Miền Trung Việt Nam

09/05/2025 Văn Hóa Dân Tộc Chưa có bình luận nào

Tổng Quan Về Văn Hóa Quỳnh Văn

Văn hóa Quỳnh Văn được giới nghiên cứu đánh giá là một trong những nền văn hóa khảo cổ có số lượng di tích nhiều nhất trong bình tuyến đá mới hậu Hòa Bình tại khu vực đồng bằng ven biển Việt Nam. Cho đến nay, sau hơn 70 năm tiến hành nghiên cứu, các nhà khoa học đã xác định và tiến hành khai quật 21 di tích thuộc văn hóa Quỳnh Văn, phân bố chủ yếu quanh vịnh biển cổ Quỳnh Lưu (tỉnh Nghệ An) và một phần ở tỉnh Hà Tĩnh.

Đặc trưng nổi bật và dễ nhận diện nhất của văn hóa Quỳnh Văn là các di tích thuộc loại hình “đống rác bếp” (Kjökkenmodding) – đó là những cồn vỏ sò điệp lớn, có nơi cao tới 5-6 mét, với diện tích trải rộng, thường nằm cách đường bờ biển hiện tại khoảng từ 1 đến 10 kilômét. Những cồn sò điệp này là kết quả của quá trình sinh sống lâu dài của cư dân cổ: họ đánh bắt sò điệp về làm thức ăn và vứt bỏ vỏ lại ngay tại nơi cư trú. Qua hàng nghìn năm, những đống vỏ này đã tích tụ và hình thành nên các gò, đồi vỏ sò khổng lồ.

Trong các lớp trầm tích của những cồn sò điệp này, các nhà khảo cổ còn phát hiện xương cốt động vật, các di vật bằng đá, đồ gốm và dấu tích của các bếp lửa, tất cả là những minh chứng sống động cho đời sống sinh hoạt phong phú và đa dạng của cư dân văn hóa Quỳnh Văn. Các nhà khảo cổ học xếp di chỉ Quỳnh Văn là loại hình tiêu biểu nhất của văn hóa đồ đá mới có gốm ở vùng ven biển Nghệ – Tĩnh, đồng thời công nhận đây là một trong ba trung tâm chế tác đồ gốm sớm nhất trên lãnh thổ Việt Nam.

Lịch Sử Phát Hiện Và Nghiên Cứu

Những Phát Hiện Ban Đầu

Madeleine Colani Và Các Nhà Khảo Cổ Học Tiên Phong

Văn hóa Quỳnh Văn lần đầu tiên được biết đến trong giới khoa học vào những năm 1930-1932. Trong khoảng thời gian này, nhà nữ khảo cổ học người Pháp Madeleine Colani đã tiến hành khai quật một số địa điểm cồn sò điệp tại khu vực Cầu Giát, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Bà chính là người đầu tiên phát hiện và ghi nhận loại hình di tích cồn sò điệp đặc trưng này, qua đó mở đầu cho toàn bộ công cuộc nghiên cứu về văn hóa Quỳnh Văn sau này.

Trước đó, trong sách “Nghệ An ký” của học giả Bùi Dương Lịch, cũng đã có những ghi chép sơ khởi về các “gò điệp” ở núi Lam Cầu, huyện Quỳnh Lưu: “Gò điệp ở núi Lam Cầu, huyện Quỳnh Lưu, phía đông chạy tới tận biển. Vảy cá, vỏ ốc tích thành gò lớn cao độ hai trượng, rộng độ hai dặm. Bốn xung quanh là ruộng bằng phẳng, phía đông trông ra biển và cách xa biển độ hơn mười dặm”. Từ quan sát này, Bùi Dương Lịch đã đưa ra nhận định: “Có lẽ chỗ ấy ngày xưa là bờ biển”.

Những Đợt Khai Quật Đầu Tiên

Đến đầu năm 1963, nhà khảo cổ học Việt Nam Phan Ngọc Liễn đã phát hiện một số di vật bằng đá và xương tại địa điểm thuộc xã Quỳnh Văn. Từ phát hiện quan trọng này, Đội Khảo cổ học của Viện Khảo cổ học Việt Nam đã nhanh chóng tiến hành phúc tra, thám sát và sau đó là khai quật di chỉ khảo cổ học Quỳnh Văn. Trong hai năm 1963-1964, ba đợt thám sát với tổng diện tích 13 mét vuông đã được thực hiện, thu thập được nhiều hiện vật quý giá, cung cấp những tư liệu ban đầu về nền văn hóa này.

Tiếp sau đó, vào năm 1976, Khoa Lịch sử của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội) và vào năm 1979, Viện Khảo cổ học, trong quá trình thực hiện các đợt thám sát mở rộng, đã phát hiện thêm 15 địa điểm mới thuộc văn hóa Quỳnh Văn. Trong số này, có 02 địa điểm đã được tiến hành khai quật là Cồn Đất và Gò Lạp Bắc (đều thuộc tỉnh Nghệ An).

Những Nghiên Cứu Gần Đây

Phát Hiện Mới Năm 2025

Một trong những phát hiện quan trọng gần đây nhất là vào tháng 4 năm 2025, khi Bảo tàng Nghệ An công bố những kết quả nổi bật từ đợt khai quật khảo cổ kéo dài hơn một tháng tại Di tích Quỳnh Văn (thuộc thôn 6, xã Quỳnh Văn, huyện Quỳnh Lưu). Cuộc khai quật này do Bảo tàng Nghệ An chủ trì, có sự phối hợp chặt chẽ với các chuyên gia từ Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) và các chuyên gia quốc tế đến từ Đại học Quốc gia Australia.

Qua hai hố khai quật với tổng diện tích 18 mét vuông, các nhà khảo cổ đã phát hiện 9 bộ di cốt người cùng nhiều hiện vật quý hiếm của cư dân văn hóa Quỳnh Văn. Đặc biệt, tại hố khai quật số 2, ở độ sâu khoảng 3 mét, các nhà khảo cổ đã tìm thấy 9 bộ di cốt. Các di cốt này hầu hết được chôn theo tư thế nằm co bó gối, một tư thế mai táng đặc trưng. Chúng phân bố khá dày đặc, với khoảng cách giữa các ngôi mộ chỉ vào khoảng 50 centimét.

Điều đáng chú ý là có 3 bộ di cốt được xếp chồng lên nhau, được ngăn cách bởi một lớp đất mỏng và một lớp vỏ nhuyễn thể – đây là những dấu tích đặc trưng của hoạt động và môi trường sống của cư dân thời kỳ này. Một số ngôi mộ còn chứa đồ trang sức được làm từ vỏ sò và ốc biển, cho thấy sự tinh xảo trong kỹ thuật chế tác cũng như những tín ngưỡng nhất định trong tục lệ mai táng của cư dân cổ.

Ý Nghĩa Của Những Phát Hiện Mới

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Thị Mỹ Dung (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội), đây là khu nghĩa địa thuộc văn hóa Quỳnh Văn đầu tiên được phát hiện trong tình trạng bảo tồn tốt, được xác định và ghi nhận một cách khoa học. Thi thể trong mỗi ngôi mộ được đặt trong các hố hình tròn, với phần đầu gối co sát vào đầu. Quá trình phân hủy khiến bộ xương bị sụp xuống, đôi khi tạo cảm giác phần thân trên bị tách rời, tuy nhiên, quá trình khai quật cẩn thận đã làm rõ vị trí ban đầu của hài cốt.

Các ngôi mộ ở Quỳnh Văn không tìm thấy đồ gốm hay công cụ đá mài đi kèm, mà chỉ có các công cụ đá ghè đẽo mang đặc điểm của văn hóa Hòa Bình, văn hóa Bắc Sơn và kỹ nghệ Ngườm. Điều này gợi ý rằng các mộ táng ở Quỳnh Văn có thể có niên đại cổ hơn văn hóa Đa Bút, hoặc thuộc một “quỹ đạo” văn hóa khác biệt. Những phát hiện này cung cấp những hiểu biết mới, vô cùng giá trị về phong tục mai táng và đời sống tinh thần của cư dân văn hóa Quỳnh Văn.

Đặc Điểm Văn Hóa Và Đời Sống Cư Dân

Địa Bàn Phân Bố Và Môi Trường Sinh Thái

Vùng Đất Quỳnh Lưu – Cái Nôi Của Văn Hóa Quỳnh Văn

Cho đến nay, các nhà khảo cổ học đã phát hiện được tổng cộng 21 địa điểm thuộc văn hóa Quỳnh Văn. Ngoại trừ một địa điểm nằm ở phía nam của huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh, 20 địa điểm cồn sò điệp còn lại của văn hóa Quỳnh Văn đều phân bố trên một địa bàn tương đối hẹp, chia thành hai nhóm địa hình khác nhau: nhóm phía tây và nhóm phía đông của vùng đồng bằng huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.

Khu vực này là một dải đồng bằng hẹp, bị kẹp giữa một bên là những dãy đồi núi thấp và một bên là Biển Đông. Thấp thoáng trên bề mặt đồng bằng là những cồn sò điệp, cồn đất hoặc cồn cát. Các nhà khoa học nhận định rằng trên những cồn này chính là các di tích cư trú của cư dân thuộc các nền văn hóa Quỳnh Văn, văn hóa Bàu Tró và văn hóa Thạch Lạc.

Hệ Thống Cồn Sò Điệp – Dấu Tích Cư Trú Độc Đáo

Cố Giáo sư Hà Văn Tấn từng đưa ra giả thuyết rằng: “Ngày xưa, khi các bộ lạc văn hóa Quỳnh Văn còn sinh sống ở đây, vùng ruộng nước và đồng lầy này còn là cái vịnh biển nông, nửa kín mà bờ biển phía đông chính của nó là dải cát cao 3-4m sát bờ biển hiện nay. Cái vịnh biển lặng gió, ít sóng này là môi trường thích hợp của điệp, một loài nhuyễn thể nước mặn. Người nguyên thủy đã đến sinh sống xung quanh tại cái vịnh biển này, bắt điệp về ăn, đổ vỏ thành đống. Đống vỏ càng ngày càng lớn, trở thành cồn điệp hay rú điệp. Người nguyên thủy đã cư trú ngay trên đống vỏ mà họ đổ ra, vì vậy mà dấu vết của họ thấy từ lớp đáy đến lớp mặt”.

Qua phân tích địa tầng và các loại hình hiện vật, các nhà khảo cổ học bước đầu nhận định rằng khu vực Quỳnh Văn từng là một trong những địa điểm cư trú đầu tiên của cư dân hậu kỳ đá mới tại vùng ven biển Nghệ An – Hà Tĩnh. Từ địa điểm ban đầu này, họ có thể đã dần mở rộng địa bàn cư trú ra các khu vực phía Đông của Vịnh Quỳnh Lưu, hình thành nên một hệ thống các di tích cồn sò điệp có cấu trúc, thành phần trầm tích và các loại hình di vật tương đồng nhau.

Đời Sống Vật Chất Và Tinh Thần

Công Cụ Đá Và Kỹ Thuật Chế Tác

Bộ sưu tập công cụ đá của văn hóa Quỳnh Văn có số lượng tương đối ít, loại hình nghèo nàn và kỹ thuật ghè đẽo còn ở trình độ thô sơ. Nguyên liệu chủ yếu được sử dụng để chế tác công cụ là đá gốc. Theo cố Giáo sư Hà Văn Tấn, ngoài một số ít hòn ghè và chày nghiền được làm bằng đá cuội, hầu hết các công cụ của chủ nhân văn hóa Quỳnh Văn đều được làm bằng đá gốc, tức là loại đá khối được lấy trực tiếp từ núi hay từ các mỏ đá – đây là loại đá có chất lượng khá tốt để làm công cụ.

Trong văn hóa Quỳnh Văn, kỹ thuật mài đá chưa xuất hiện; kỹ thuật duy nhất được sử dụng là ghè đẽo. Quan sát các công cụ đá của người Quỳnh Văn, chúng ta thấy họ thường ghè đẽo nhiều nhát trên một mặt của công cụ, trong khi mặt còn lại được ghè đẽo rất ít hoặc giữ nguyên mặt tách khá phẳng từ khối đá ban đầu. Bằng phương pháp này, họ đã tạo ra những công cụ có một mặt phẳng, một mặt khum ra và phần rìa xung quanh đóng vai trò là lưỡi cắt hoặc tác động.

Các loại hình công cụ đá thường gặp bao gồm các công cụ không xác định hình dạng rõ ràng, công cụ hình đĩa, công cụ hình múi bưởi, công cụ hình rìu dài và công cụ hình rìu ngắn. Đặc biệt, loại công cụ hình mai rùa, mặc dù có tên gọi như vậy, nhưng trên thực tế không chỉ có hình tròn hay hình bầu dục mà còn có cả hình trám, hình chữ nhật. Một số công cụ rất dày, có phần lưỡi với góc lớn và bị lệch. Một số mảnh đá mỏng, được ghè đẽo khá tinh tế ở phần rìa cạnh, có thể đã được sử dụng làm dao cắt.

Đồ Gốm Quỳnh Văn – Tiêu Biểu Cho Giai Đoạn Trung Kỳ Đá Mới

Đồ gốm là một thành tựu quan trọng của cư dân văn hóa Quỳnh Văn. Người Quỳnh Văn đã biết kỹ thuật làm đồ gốm, chủ yếu được nặn bằng tay, chưa biết đến việc sử dụng bàn xoay, nhưng sản phẩm đã có độ dày khá đều. Đồ gốm Quỳnh Văn nhìn chung còn thô, phần lớn là các loại đồ đun nấu với kích thước lớn, được tạo hình bằng phương pháp thủ công kết hợp với kỹ thuật dùng bàn đập và hòn kê.

Đồ gốm Quỳnh Văn đặc trưng bởi hai loại chính: gốm văn chải hai mặt với đáy nhọn và gốm đáy tròn với văn đập (văn thừng hoặc văn rổ rá) trơn. Loại gốm đáy tròn – văn đập chỉ được tìm thấy ở một vài di tích như Quỳnh Văn, Gò Lạp Bắc và lớp dưới của di chỉ Cồn Đất (thuộc huyện Quỳnh Lưu). Trong khi đó, loại gốm đáy nhọn – văn chải hai mặt đã được tìm thấy ở hầu hết các di tích của văn hóa Quỳnh Văn.

Có thể phân chia thành bốn loại hình chủ yếu: gốm đáy tròn văn in đập, gốm đáy tròn văn thừng, gốm đáy tròn văn thừng ở mặt ngoài và văn chải ở mặt trong, và gốm đáy nhọn văn chải hai mặt. Trong đó, loại gốm đáy nhọn, văn chải hai mặt được coi là đặc trưng tiêu biểu và dễ nhận diện nhất của văn hóa Quỳnh Văn.

Khám Phá Mới Về Phong Tục Mai Táng

Phát Hiện Mộ Táng Tại Quỳnh Văn Năm 2025

Tư Thế Chôn Cất Và Hiện Vật Tùy Táng

Phát hiện 9 bộ di cốt trong đợt khai quật mới nhất vào năm 2025 đã cung cấp những thông tin vô cùng quý giá về phong tục mai táng của cư dân văn hóa Quỳnh Văn. Phương thức mai táng phổ biến của cư dân văn hóa Quỳnh Văn là chôn theo tư thế ngồi hoặc nằm co bó gối trong các huyệt đất. Các bộ di cốt được phát hiện hầu hết đều được chôn theo tư thế nằm co bó gối đặc trưng, phân bố khá dày đặc với khoảng cách giữa các ngôi mộ chỉ vào khoảng 50 centimét.

Một điểm đặc biệt đáng chú ý là có 3 bộ di cốt được xếp chồng lên nhau, và giữa chúng được ngăn cách bằng một lớp đất mỏng cùng với vỏ nhuyễn thể. Điều này cho thấy cư dân văn hóa Quỳnh Văn đã có những quy tắc mai táng khá phức tạp và mang tính tổ chức nhất định.

Đồ tùy táng được tìm thấy trong các mộ chủ yếu là công cụ bằng đá, ngoài ra còn có một số công cụ bằng xương và đồ trang sức. Một số ngôi mộ có chứa đồ trang sức được chế tác từ vỏ sò và ốc biển, thể hiện sự tinh xảo trong kỹ thuật chế tác cũng như những tín ngưỡng liên quan đến tục lệ mai táng của cư dân cổ. Trong số các di vật tùy táng được tìm thấy, có thể kể đến dao bằng xương, trâm cài tóc làm từ xương ống của hươu nai, và các loại vỏ nhuyễn thể được khoan lỗ để luồn dây đeo làm đồ trang sức.

Ý Nghĩa Văn Hóa Và Tín Ngưỡng

Kiểu chôn ngồi hoặc nằm co bó gối là một hình thức mai táng phổ biến và đặc trưng cho văn hóa Đa Bút ở Thanh Hóa, một nền văn hóa có đồ gốm và rìu đá mài. Tuy nhiên, điều đáng lưu ý là các ngôi mộ ở Quỳnh Văn lại không tìm thấy đồ gốm hay công cụ đá mài, mà chỉ có các công cụ đá ghè đẽo mang đặc điểm của văn hóa Hòa Bình, văn hóa Bắc Sơn và kỹ nghệ Ngườm. Điều này gợi ý rằng các mộ táng ở Quỳnh Văn có thể có niên đại cổ hơn văn hóa Đa Bút, hoặc thuộc một “quỹ đạo” văn hóa khác biệt.

Việc chôn cất người chết theo tư thế co bó gối có thể liên quan đến quan niệm về sự tái sinh – tư thế này gợi nhớ đến hình ảnh thai nhi trong bụng mẹ, thể hiện một niềm tin vào sự tái sinh sau khi chết. Đây là một khía cạnh quan trọng, hé lộ một phần đời sống tinh thần phong phú của cư dân văn hóa Quỳnh Văn.

Việc tìm thấy đồ trang sức làm từ vỏ sò và ốc biển trong các ngôi mộ cũng phản ánh niềm tin vào cuộc sống sau khi chết, khi người đã khuất được cho là cần những vật dụng cá nhân để sử dụng trong thế giới bên kia. Những khía cạnh này giúp chúng ta hiểu thêm về hệ thống tín ngưỡng và nhận thức của cư dân tiền sử vùng ven biển Nghệ An – Hà Tĩnh.

So Sánh Với Các Nền Văn Hóa Đồng Đại

Mối Liên Hệ Với Văn Hóa Đa Bút

Văn hóa Quỳnh Văn có nhiều điểm tương đồng với văn hóa Đa Bút ở Thanh Hóa, đặc biệt là về loại hình di tích “đống rác bếp” (cồn sò điệp) và một số khía cạnh trong phong tục mai táng. Tại di chỉ đồi vỏ hến Đa Bút (thuộc huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa), các nhà khảo cổ đã tìm thấy nhiều chiếc rìu được làm bằng đá cuội, chỉ mài ở phần lưỡi, cùng với khá nhiều mảnh gốm còn thô vụng, có độ nung thấp.

Tuy nhiên, giữa hai nền văn hóa này cũng có những khác biệt rõ rệt. Trong khi đồ gốm của văn hóa Đa Bút đã có những bước phát triển hơn so với đồ gốm trong văn hóa Bắc Sơn, thì văn hóa Quỳnh Văn lại không có kỹ thuật mài đá như trong văn hóa Đa Bút (công cụ đá Quỳnh Văn chủ yếu được chế tác bằng kỹ thuật ghè đẽo). Điều này cho thấy văn hóa Quỳnh Văn có thể đại diện cho một nhánh phát triển riêng biệt trong tiến trình văn hóa tiền sử Việt Nam, thích ứng với những điều kiện cụ thể của môi trường ven biển.

Vị Trí Trong Tiến Trình Văn Hóa Tiền Sử Việt Nam

Văn hóa Quỳnh Văn được giới nghiên cứu xem là một nền văn hóa khảo cổ tiêu biểu cho giai đoạn Trung kỳ Đá mới, đánh dấu một giai đoạn chuyển tiếp quan trọng trong tiến trình phát triển văn hóa tiền sử của Việt Nam. Về mặt niên đại, nền văn hóa này xuất hiện sau các văn hóa Hòa Bình, văn hóa Bắc Sơn nhưng lại cùng thời với văn hóa Đa Bút và có trước văn hóa Phùng Nguyên.

Qua việc nghiên cứu về văn hóa Quỳnh Văn, chúng ta có thể hiểu thêm về quá trình chuyển đổi từ lối sống dựa hoàn toàn vào săn bắt và hái lượm sang những bước đầu của nền nông nghiệp sơ khai. Cư dân văn hóa Quỳnh Văn vẫn chủ yếu sống bằng việc đánh bắt sò điệp và các loài hải sản khác, săn bắt động vật rừng, nhưng có thể đã bắt đầu có những hình thức thuần dưỡng một số loài động vật và tiến hành trồng trọt ở mức độ sơ khai.

Điều này phù hợp với xu hướng chung trong tiến trình phát triển văn hóa tiền sử ở khu vực Đông Nam Á, khi các cộng đồng cư dân ven biển dần dần chuyển đổi từ phương thức kinh tế săn bắt, hái lượm sang sản xuất nông nghiệp, qua đó tạo tiền đề cho sự xuất hiện của các nền văn minh sớm trong khu vực.

Giá Trị Lịch Sử Và Khoa Học

Đóng Góp Cho Nghiên Cứu Khảo Cổ Học

Hiểu Biết Về Cư Dân Ven Biển Thời Tiền Sử

Văn hóa Quỳnh Văn đã cung cấp những hiểu biết vô cùng quý giá về đời sống của các cộng đồng cư dân ven biển thời tiền sử trên lãnh thổ Việt Nam. Qua việc phân tích kỹ lưỡng các di vật và di tích, các nhà khảo cổ học đã có thể dựng lại một bức tranh tương đối đầy đủ và sinh động về đời sống vật chất cũng như đời sống tinh thần của cư dân văn hóa Quỳnh Văn.

Cư dân văn hóa Quỳnh Văn đã biết cách khai thác một cách đa dạng các nguồn tài nguyên có sẵn trong môi trường sống của họ. Trong các lớp trầm tích của những cồn sò điệp, không chỉ có vỏ sò, vỏ điệp mà còn tìm thấy xương của nhiều loài động vật như hươu, nai, khỉ, trâu bò rừng, voi, tê giác. Bên cạnh đó là xương của các loài cá nước mặn và nước lợ, một số loài chim, rùa cạn và rùa biển, cùng với vỏ của nhiều loại sò, điệp, càng cua… Điều này cho thấy một nguồn thức ăn dồi dào và đa dạng mà cư dân tiền sử đã biết cách khai thác và tận dụng.

Đặc biệt, những phát hiện mới nhất về các ngôi mộ cổ tại Quỳnh Văn đã bổ sung thêm nhiều thông tin vô cùng quý giá về phong tục mai táng và đời sống tinh thần của cư dân, góp phần hoàn thiện hơn nữa những hiểu biết của chúng ta về nền văn hóa đặc sắc này.

Mối Liên Hệ Với Các Vùng Văn Hóa Khác

Việc nghiên cứu về văn hóa Quỳnh Văn cũng giúp làm sáng tỏ hơn mối liên hệ và tương tác giữa các vùng văn hóa tiền sử khác nhau trên lãnh thổ Việt Nam. Đặc biệt, việc so sánh giữa văn hóa Quỳnh Văn với văn hóa Đa Bút ở Thanh Hóa và các nền văn hóa đồng đại khác cho thấy sự đa dạng và phong phú trong tiến trình phát triển văn hóa thời tiền sử tại Việt Nam.

Sự khác biệt trong kỹ thuật chế tác công cụ, các loại hình đồ gốm và phong tục mai táng giữa các nền văn hóa này phản ánh sự thích nghi của các cộng đồng cư dân tiền sử với các điều kiện môi trường và sinh thái khác nhau. Đồng thời, những điểm tương đồng được tìm thấy giữa chúng cũng cho thấy đã có sự giao lưu văn hóa và ảnh hưởng qua lại giữa các nhóm cư dân này.

Như trang thông tin Văn Hóa Dân Tộc đã từng phân tích, việc hiểu rõ các mối liên hệ này giúp chúng ta có được một cái nhìn toàn diện hơn về bức tranh văn hóa tiền sử Việt Nam, từ đó có thể đánh giá một cách đúng đắn hơn về vai trò và vị trí của văn hóa Quỳnh Văn trong dòng chảy lịch sử của dân tộc.

Bảo Tồn Di Sản Văn Hóa Quỳnh Văn

Hiện Trạng Bảo Tồn Các Di Chỉ Khảo Cổ

Vào năm 2017, di tích khảo cổ học Quỳnh Văn đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chính thức công nhận là di tích cấp quốc gia. Đây là một bước đi quan trọng, có ý nghĩa to lớn trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị của văn hóa Quỳnh Văn.

Hiện nay, các di vật thu được từ các đợt khai quật di chỉ văn hóa Quỳnh Văn đang được lưu giữ cẩn thận và trưng bày tại Bảo tàng Nghệ An cùng một số bảo tàng khác trên cả nước. Các di vật và di cốt thu được từ đợt khai quật mới nhất vào năm 2025 sẽ được đưa đi giám định niên đại bằng phương pháp phóng xạ Carbon-14 (C14) để xác định niên đại một cách chính xác, đồng thời sẽ được tiến hành nghiên cứu chuyên sâu hơn.

Việc tiếp tục khai quật và nghiên cứu di tích Quỳnh Văn nhằm mục đích làm rõ hơn nữa niên đại, các giá trị lịch sử của di tích, góp phần bổ sung nguồn tư liệu quý giá cho việc nghiên cứu lịch sử tiền sơ sử của tỉnh Nghệ An nói riêng và của cả nước nói chung. Đồng thời, các kết quả nghiên cứu cũng sẽ cung cấp cơ sở khoa học vững chắc cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị của di sản này trong tương lai.

Giá Trị Du Lịch Và Giáo Dục

Với tư cách là một di tích khảo cổ học quan trọng đã được xếp hạng cấp quốc gia, di tích Quỳnh Văn sở hữu tiềm năng to lớn trong việc phát triển du lịch văn hóa và phục vụ công tác giáo dục lịch sử. Việc xây dựng và phát triển các tuyến du lịch khảo cổ học, kết hợp với các di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh khác trong khu vực, sẽ góp phần quảng bá một cách rộng rãi hơn các giá trị đặc sắc của văn hóa Quỳnh Văn đến với đông đảo công chúng trong và ngoài nước.

Ngoài ra, văn hóa Quỳnh Văn cũng có giá trị to lớn trong việc giáo dục lịch sử cho thế hệ trẻ. Thông qua việc tìm hiểu về nền văn hóa tiền sử đặc trưng này, học sinh, sinh viên có thể hiểu rõ hơn về quá trình phát triển lâu dài, liên tục và đầy tự hào của lịch sử dân tộc Việt Nam từ thời kỳ nguyên thủy.

Như trang thông tin Văn Hóa Dân Tộc đã từng khẳng định, việc bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản khảo cổ như văn hóa Quỳnh Văn không chỉ có ý nghĩa về mặt khoa học và lịch sử, mà còn góp phần quan trọng vào việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về lịch sử và bản sắc văn hóa dân tộc, từ đó củng cố thêm niềm tự hào dân tộc trong thời đại hội nhập quốc tế hiện nay.

Kết Luận

Văn hóa Quỳnh Văn là một di sản khảo cổ học vô cùng quý giá của Việt Nam, đánh dấu một giai đoạn phát triển quan trọng trong tiến trình văn hóa tiền sử của dân tộc. Với các di tích cồn sò điệp đặc trưng, các loại hình hiện vật công cụ đá và đồ gốm độc đáo, cùng với những phát hiện mới về phong tục mai táng, văn hóa Quỳnh Văn đã cung cấp nhiều thông tin quý giá, giúp chúng ta hình dung rõ hơn về đời sống của cư dân tiền sử vùng ven biển Nghệ An – Hà Tĩnh.

Những phát hiện mới nhất vào năm 2025 liên quan đến 9 bộ di cốt cùng nhiều hiện vật quý hiếm đã mở ra những hướng nghiên cứu mới, hứa hẹn giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về phong tục mai táng và đời sống tinh thần phức tạp của cư dân văn hóa Quỳnh Văn. Điều này không chỉ làm phong phú thêm kho tàng kiến thức của chúng ta về nền văn hóa này mà còn góp phần hoàn thiện hơn bức tranh tổng thể về các nền văn hóa tiền sử đa dạng trên lãnh thổ Việt Nam.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị của văn hóa Quỳnh Văn không chỉ mang ý nghĩa thuần túy về mặt khoa học và lịch sử, mà còn có giá trị thiết thực trong công tác giáo dục lịch sử cho các thế hệ tương lai và trong việc phát triển du lịch văn hóa bền vững. Thông qua việc hiểu biết và trân trọng những di sản khảo cổ học quý giá như văn hóa Quỳnh Văn, chúng ta đang góp phần gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.

Câu Hỏi Thường Gặp

Văn Hóa Quỳnh Văn Có Niên Đại Bao Nhiêu Và Tại Sao Nó Quan Trọng?

Văn hóa Quỳnh Văn có niên đại được xác định trong khoảng từ 6.000 đến 3.500 năm cách ngày nay, thuộc giai đoạn hậu kỳ của thời đại đá mới. Nền văn hóa này đặc biệt quan trọng vì nhiều lý do. Thứ nhất, đây được xem là một trong ba trung tâm gốm sớm nhất ở Việt Nam, cung cấp những thông tin quý giá về sự phát triển ban đầu của kỹ thuật chế tác gốm thời tiền sử. Thứ hai, các di tích cồn sò điệp đặc trưng của văn hóa Quỳnh Văn cho thấy sự thích nghi độc đáo và hiệu quả của cư dân tiền sử với môi trường ven biển – một hình thái kinh tế – văn hóa quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Thứ ba, các phát hiện gần đây về phong tục mai táng cung cấp những hiểu biết quý báu về đời sống tinh thần và các tập tục tín ngưỡng của cư dân thời kỳ này. Và cuối cùng, văn hóa Quỳnh Văn là một mắt xích quan trọng trong tiến trình phát triển văn hóa tiền sử Việt Nam, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá trình chuyển đổi từ lối sống chủ yếu dựa vào săn bắt, hái lượm sang những hình thức nông nghiệp sơ khai.

Ai Là Người Đầu Tiên Phát Hiện Văn Hóa Quỳnh Văn?

Người đầu tiên phát hiện và công bố về văn hóa Quỳnh Văn là nhà nữ khảo cổ học người Pháp Madeleine Colani. Trong giai đoạn từ năm 1930 đến năm 1932, bà đã tiến hành khai quật một số địa điểm cồn sò điệp tại khu vực Cầu Giát, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Bà là người đầu tiên ghi nhận và mô tả một cách khoa học loại hình di tích độc đáo này, qua đó mở đầu cho toàn bộ công cuộc nghiên cứu về văn hóa Quỳnh Văn sau này. Kế thừa những phát hiện ban đầu đó, vào năm 1963, nhà khảo cổ học Việt Nam Phan Ngọc Liễn đã phát hiện thêm một số di vật bằng đá và xương tại địa điểm thuộc xã Quỳnh Văn, dẫn đến các đợt khai quật chính thức và quy mô hơn của Viện Khảo cổ học trong những năm 1963-1964. Từ đó đến nay, nhiều thế hệ nhà khảo cổ học Việt Nam đã tiếp tục công trình nghiên cứu về văn hóa Quỳnh Văn, làm phong phú thêm những hiểu biết của chúng ta về nền văn hóa đặc sắc này.

Đặc Trưng Quan Trọng Nhất Của Văn Hóa Quỳnh Văn Là Gì?

Đặc trưng quan trọng và nổi bật nhất của văn hóa Quỳnh Văn là sự tồn tại của các di tích “đống rác bếp” (theo thuật ngữ quốc tế là Kjökkenmodding) – đó chính là những cồn sò điệp có kích thước lớn, một số nơi cao tới 5-6 mét, với diện tích trải rộng, thường nằm cách đường bờ biển hiện tại khoảng từ 1 đến 10 kilômét. Những cồn vỏ sò này được hình thành do quá trình cư dân cổ sinh sống, khai thác sò điệp làm thức ăn và vứt bỏ vỏ lại ngay tại nơi cư trú; qua hàng nghìn năm tích tụ đã tạo thành các gò, đồi vỏ sò khổng lồ. Bên cạnh đó, đồ gốm cũng là một đặc trưng quan trọng, đặc biệt là loại gốm đáy nhọn, có hoa văn chải ở cả hai mặt – đây được coi là loại hình gốm tiêu biểu nhất của văn hóa Quỳnh Văn. Về công cụ lao động, người Quỳnh Văn chủ yếu sử dụng các công cụ bằng đá được chế tác bằng kỹ thuật ghè đẽo còn khá thô sơ, và chưa biết đến kỹ thuật mài đá. Một đặc trưng cuối cùng cũng rất đáng chú ý là phong tục mai táng đặc biệt, với người chết thường được chôn theo tư thế ngồi hoặc nằm co bó gối trong các huyệt đất.

Có Thể Tham Quan Di Chỉ Văn Hóa Quỳnh Văn Ở Đâu?

Du khách có thể tham quan di chỉ văn hóa Quỳnh Văn tại địa phận xã Quỳnh Văn, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Di tích này có vị trí khá thuận lợi, nằm ngay cạnh tuyến quốc lộ 1A, dưới chân núi Lạp Sơn thuộc dãy núi Thất Tinh (còn gọi là Lam Cầu), cách thành phố Vinh khoảng 60 kilômét về phía bắc. Ngoài việc tham quan trực tiếp tại di chỉ, du khách cũng có thể tìm hiểu về các hiện vật thuộc văn hóa Quỳnh Văn đang được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ An, tọa lạc tại thành phố Vinh. Bảo tàng này hiện đang lưu giữ nhiều hiện vật quý giá được thu thập từ các đợt khai quật, giúp du khách có được cái nhìn tổng quan và sâu sắc hơn về văn hóa Quỳnh Văn. Nếu muốn tìm hiểu sâu hơn và khám phá thêm, du khách có thể tìm đến các di tích cồn sò điệp khác trong khu vực như Cồn Con Voi ở xã Quỳnh Lương, Cồn Điệp ở xã Quỳnh Bảng, Đồi Đất ở xã Quỳnh Nghĩa, hay Rú Điệp ở xã Quỳnh Xuân. Tuy nhiên, du khách nên liên hệ trước với chính quyền địa phương hoặc Bảo tàng Nghệ An để được hướng dẫn cụ thể và đảm bảo an toàn trong quá trình tham quan.

Văn Hóa Quỳnh Văn Có Mối Liên Hệ Gì Với Các Nền Văn Hóa Khác Ở Việt Nam?

Văn hóa Quỳnh Văn có mối liên hệ chặt chẽ và đa chiều với nhiều nền văn hóa khác trong bức tranh tổng thể của tiến trình văn hóa tiền sử Việt Nam. Về mặt niên đại, nền văn hóa này xuất hiện sau các văn hóa Hòa Bình, văn hóa Bắc Sơn nhưng lại tồn tại cùng thời với văn hóa Đa Bút và có trước văn hóa Phùng Nguyên. Văn hóa Quỳnh Văn và văn hóa Đa Bút (phân bố chủ yếu ở Thanh Hóa) có nhiều điểm tương đồng đáng chú ý, đặc biệt là về loại hình di tích “đống rác bếp” (cồn sò, cồn hến) và một số khía cạnh trong phong tục mai táng. Tuy nhiên, cũng có sự khác biệt rõ nét trong kỹ thuật chế tác công cụ: trong khi cư dân văn hóa Đa Bút đã biết đến kỹ thuật mài đá để làm rìu, thì cư dân văn hóa Quỳnh Văn chủ yếu chỉ sử dụng kỹ thuật ghè đẽo thô sơ.

Về mặt kỹ thuật chế tác công cụ đá, văn hóa Quỳnh Văn lại cho thấy một số yếu tố có nét tương đồng với các văn hóa Hòa Bình, văn hóa Bắc Sơn và kỹ nghệ Ngườm. Điều này được khẳng định qua việc phát hiện các ngôi mộ ở Quỳnh Văn có chứa các công cụ đá ghè đẽo mang đặc điểm của các truyền thống văn hóa kể trên.

Trong tiến trình phát triển chung của văn hóa tiền sử Việt Nam, văn hóa Quỳnh Văn đánh dấu một giai đoạn chuyển tiếp quan trọng, khi con người bắt đầu có những bước chuyển mình từ lối sống chủ yếu dựa vào săn bắt, hái lượm thuần túy sang những hình thức ban đầu của nền nông nghiệp sơ khai. Điều này tạo tiền đề cho sự xuất hiện của các nền văn hóa phát triển hơn ở các giai đoạn sau như Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun và cuối cùng là đỉnh cao của nền văn minh Đông Sơn rực rỡ.