Văn Hóa Cái Bèo: Di Sản Tiền Sử Vùng Biển Đông Bắc Việt Nam (Khoảng 7.000 – 5.000 Năm Trước Công Nguyên)

09/05/2025 Văn Hóa Dân Tộc Chưa có bình luận nào

Tổng Quan Về Văn Hóa Cái Bèo

Niên Đại Và Tầm Quan Trọng

Văn hóa Cái Bèo mang tên di chỉ khảo cổ học Cái Bèo, tọa lạc trên đảo Cát Bà, thuộc thành phố Hải Phòng. Đây được coi là một trong những di tích quý hiếm bậc nhất của vùng duyên hải Bắc Bộ và được các nhà khoa học đánh giá là một làng chài biển cổ có quy mô lớn nhất từng được biết đến ở Việt Nam. Sự tồn tại của nền văn hóa này kéo dài từ khoảng 7.000 đến 5.000 năm TCN, thuộc giai đoạn Trung kỳ Đá mới, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc chinh phục và thích ứng với môi trường biển của người Việt cổ.

Di Chỉ Khảo Cổ Cái Bèo

Di chỉ Cái Bèo được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1938 bởi nữ khảo cổ học người Pháp Madeleine Colani. Bà đã khẳng định đây chính là một trong những cái nôi văn hóa cổ của Việt Nam. Với địa tầng văn hóa dày khoảng 2,6 mét, di chỉ Cái Bèo cung cấp những bằng chứng vô giá về đời sống vật chất và tinh thần của cư dân tiền sử vùng biển Đông Bắc. Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Khắc Sử, một chuyên gia hàng đầu về khảo cổ học Việt Nam, Cái Bèo là một trong những di tích quý hiếm nhất của vùng duyên hải Bắc Bộ.

Các Cuộc Khai Quật Tiêu Biểu

Kể từ khi được phát hiện, di chỉ Cái Bèo đã trải qua nhiều cuộc khai quật quan trọng:

Năm 1938: Madeleine Colani phát hiện và ghi nhận di chỉ.
Năm 1973: Viện Khảo cổ học phối hợp với Sở Văn hóa Thông tin Hải Phòng tiến hành khai quật, do ông Hoàng Xuân Chinh làm trưởng đoàn.
Năm 1981: Bảo tàng Lịch sử Việt Nam (nay là Bảo tàng Lịch sử Quốc gia) và Bảo tàng thành phố Hải Phòng khai quật nhằm tìm hiểu sâu hơn về địa tầng.
Năm 1986: Viện Khảo cổ học tiến hành khai quật lần thứ ba.
Năm 2006-2007: Cuộc khai quật lần thứ tư thu được nhiều hiện vật đá, mảnh gốm và di cốt động vật, vỏ nhuyễn thể biển.

Mối Quan Hệ Với Văn Hóa Hạ Long

Văn hóa Cái Bèo có mối liên hệ mật thiết và được nhiều nhà khảo cổ học xem là tiền thân của văn hóa Hạ Long, một nền văn hóa tiền sử quan trọng khác của Việt Nam. Các bằng chứng khảo cổ cho thấy một sự phát triển kế tiếp từ giai đoạn Trung kỳ Đá mới (đặc trưng cho văn hóa Cái Bèo) sang giai đoạn Hậu kỳ Đá mới (đặc trưng cho văn hóa Hạ Long).

Bối Cảnh Lịch Sử Và Quá Trình Nghiên Cứu

Quá Trình Phát Hiện Và Các Cuộc Khai Quật

Những Khám Phá Ban Đầu Của Madeleine Colani (1938)

Năm 1938, trong một chuyến thám sát khảo cổ học ven biển khu vực đảo Cát Bà, nhà khảo cổ học người Pháp Madeleine Colani đã phát hiện ra di chỉ Cái Bèo. Đây là lần đầu tiên di chỉ này được ghi nhận trong giới khoa học, mở đường cho những nghiên cứu sâu rộng sau này về một nền văn hóa biển độc đáo.

Các Cuộc Khai Quật Sau Năm 1973

Sau phát hiện ban đầu, di chỉ Cái Bèo tiếp tục được các nhà khảo cổ học Việt Nam quan tâm nghiên cứu và khai quật vào nhiều thời điểm:

Năm 1973 (16/8 – 30/9): Viện Khảo cổ học và Sở Văn hóa Thông tin Hải Phòng phối hợp khai quật. Đoàn khai quật do ông Hoàng Xuân Chinh làm trưởng đoàn, cùng các cán bộ nghiên cứu như Nguyễn Khắc Sử, Phạm Lý Hương, Võ Quý, Phan Tiến Ba và Nguyễn Duyên Bằng.
Năm 1981: Bảo tàng Lịch sử Việt Nam và Bảo tàng thành phố Hải Phòng tiếp tục khai quật với mục đích tìm hiểu kỹ hơn về cấu trúc địa tầng của di chỉ.
Năm 1986: Viện Khảo cổ học tiến hành cuộc khai quật lần thứ ba với diện tích 90m² tại góc tây bắc của di chỉ, sát chân núi.
Năm 2006-2007: Cuộc khai quật lần thứ tư, kết thúc vào đầu tháng 1 năm 2007, đã thu được một bộ sưu tập hiện vật phong phú gồm 137 hiện vật đá, 1.424 mảnh gốm tiền sử và 568 tiêu bản di cốt động vật cùng vỏ nhuyễn thể biển.

Vị Trí Địa Lý Và Đặc Điểm Cảnh Quan Của Di Chỉ Cái Bèo

Di chỉ Cái Bèo nằm cách trung tâm thị trấn Cát Bà khoảng 1,5 kilômét về phía Đông Nam, thuộc địa phận thị trấn Cát Bà, huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng. Vị trí chính xác của di chỉ được xác định ở tọa độ 20°43’8” vĩ Bắc và 107°3’2” kinh Đông.

Đây là một thung lũng tương đối bằng phẳng, ba mặt được bao bọc bởi các dãy núi đá vôi, mặt còn lại (phía Đông) hướng ra biển. Khu di chỉ có diện tích khoảng 800m², dốc thoải từ Nam ra Bắc và có độ cao trung bình khoảng 3,5 mét so với mực nước biển hiện tại. Cách di chỉ khoảng 200 mét là dãy núi Áng Thảm và Bù Nâu chạy theo hình vòng cung, ôm lấy Cái Bèo, tạo nên một vùng vịnh kín gió, mặt biển lặng sóng. Cảnh quan hữu tình này rất thuận lợi cho việc cư trú lâu dài và khai thác các nguồn lợi thủy hải sản của cư dân cổ.

Mối Liên Hệ Với Các Nền Văn Hóa Khác

Quan Hệ Với Văn Hóa Hòa Bình – Bắc Sơn

Các bằng chứng khảo cổ học cho thấy cư dân Cái Bèo có sự liên hệ về mặt di truyền và văn hóa với cư dân thuộc văn hóa Hòa Bình – Bắc Sơn. Điều này được thể hiện qua nhiều khía cạnh:

Công cụ đá cuội: Kỹ thuật chế tác và hình dạng của công cụ bằng đá cuội của người Cái Bèo có nhiều nét tương đồng với công cụ của người Hòa Bình – Bắc Sơn.
Dấu tích nhà ở: Các dấu tích về những gian nhà nổi của người Cái Bèo cho thấy kiểu thức xây dựng và bố trí không gian có những điểm giống với cách thức của người Hòa Bình – Bắc Sơn.
Phân tích di truyền: Các kết quả phân tích DNA đã chỉ ra sự tương đồng về gen và môi trường sống giữa người Cái Bèo và người Hòa Bình – Bắc Sơn.

Tuy nhiên, người Cái Bèo cũng đã có những thay đổi và phát triển đáng kể so với người Hòa Bình – Bắc Sơn, đặc biệt là trong quá trình thích nghi với môi trường biển. Công cụ của họ có kích thước nhỏ hơn và mang tính chuyên biệt hóa cao hơn cho các hoạt động đánh bắt và nuôi trồng hải sản. Nhà cửa của họ cũng được điều chỉnh để phù hợp với sự lên xuống của thủy triều và tác động của gió biển.

Vai Trò Tiền Thân Của Văn Hóa Hạ Long

Văn hóa Cái Bèo được nhiều nhà khảo cổ học uy tín xem là tiền thân của văn hóa Hạ Long. Qua các cuộc khai quật và phân tích địa tầng, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra một sự phát triển liên tục, kế tiếp từ giai đoạn Trung kỳ Đá mới (đặc trưng cho văn hóa Cái Bèo) sang giai đoạn Hậu kỳ Đá mới (đặc trưng cho văn hóa Hạ Long).

Dựa trên kết quả phân tích tổng hợp từ các lần khai quật, các nhà khảo cổ học đã đưa ra niên đại dự đoán cho các lớp văn hóa trong di chỉ Cái Bèo như sau:

Lớp văn hóa trên cùng: Thuộc văn hóa Hạ Long, có niên đại khoảng 4.000 đến 4.500 năm cách ngày nay.
Lớp văn hóa giữa: Thuộc giai đoạn đầu của Hậu kỳ đá mới, có niên đại khoảng 5.000 năm cách ngày nay.
Lớp văn hóa cuối cùng (dưới cùng): Thuộc Trung kỳ đá mới, có niên đại khoảng 6.000 – 7.000 năm cách ngày nay, đặc trưng cho văn hóa Cái Bèo nguyên thủy.

Đặc Điểm Văn Hóa Và Đời Sống Cư Dân Cái Bèo

Phương Thức Sinh Sống Và Hoạt Động Sản Xuất

Định Hướng Khai Thác Biển Chủ Đạo

Một trong những đặc điểm nổi bật và mang tính định hình của văn hóa Cái Bèo là định hướng khai thác các nguồn lợi từ biển. Cư dân Cái Bèo sinh sống chủ yếu dựa vào hoạt động đánh bắt cá biển và thu lượm các loài nhuyễn thể như sò, hàu. Họ thường cư trú trên bờ các vũng vịnh kín gió, lưng tựa vào núi (chủ yếu là núi đá vôi), với độ cao so với mực nước biển hiện tại vào khoảng từ 2 đến 6 mét.

Phương thức kiếm sống của họ trước hết và quan trọng nhất là khai thác các nguồn lợi biển ven bờ. Sau đó, họ mới kết hợp với các phương thức kiếm sống mang tính truyền thống hơn như săn bắt thú rừng, thu lượm các loại rau củ và hoa quả có sẵn trong tự nhiên. Điều này được thể hiện rất rõ qua các loại hình di vật được tìm thấy trong các cuộc khai quật, bao gồm một số lượng lớn xương cá biển, vô số vỏ sò, vỏ hàu biển có kích thước lớn, cùng với các công cụ chuyên dụng cho việc đánh bắt cá.

Thích Nghi Với Biến Đổi Môi Trường

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Thị Mỹ Dung, cư dân Cái Bèo đã có sự dịch chuyển về không gian cư trú do những tác động của biến đổi môi trường. Trong giai đoạn sớm, từ khoảng 7.500 đến 6.500 năm BP (Before Present – cách ngày nay), họ sinh sống chủ yếu trong môi trường lục địa, gần với đường bờ biển cổ. Cư dân sống trong các hang động chủ yếu đánh bắt các loài động vật trên cạn và thu lượm nhuyễn thể nước ngọt, trong khi bộ phận cư dân sống sát bờ biển lại tập trung vào việc đánh bắt hải sản, thu lượm sò, hàu và các loài động vật biển thân mềm khác.

Sau mốc 6.500 năm cách ngày nay, khi xảy ra hiện tượng biển tiến Holocene (mực nước biển dâng cao), cư dân Cái Bèo đã di chuyển đến sinh sống sát chân núi và phát triển mạnh mẽ các hoạt động khai thác biển. Điều này cho thấy khả năng thích nghi rất cao của cư dân Cái Bèo với những biến đổi lớn của môi trường tự nhiên.

Công Cụ Lao Động Và Kỹ Thuật Chế Tác

Sự Đa Dạng Của Công Cụ

Công cụ lao động của cư dân Cái Bèo rất đa dạng, phản ánh sự phát triển của kỹ thuật chế tác qua các giai đoạn khác nhau của nền văn hóa. Qua các cuộc khai quật, các nhà khảo cổ học đã thu được nhiều loại công cụ, bao gồm:

Công cụ đá: Chày, bàn nghiền, bàn mài, hòn kê, rìu bôn, đục, chì lưới, các loại dụng cụ ghè đẽo, công cụ chặt thô, mũi nhọn.
Công cụ xương: Đòn kê, chày.
Đồ gốm: Nồi gốm và vô số mảnh gốm với nhiều loại chất liệu và kỹ thuật trang trí khác nhau.

Trong cuộc khai quật năm 1986, đã tìm thấy 180 công cụ đá, trong đó có 100 công cụ cuội ghè đẽo (chiếm 56,7%), 11 công cụ mài (chiếm 6,2%), và 66 hiện vật là chày, hòn kê, bàn nghiền và bàn mài (chiếm 37%).

Tiến Trình Phát Triển Kỹ Thuật

Kỹ thuật chế tác công cụ của cư dân Cái Bèo cũng thể hiện rõ sự tiến bộ qua thời gian:

Giai đoạn sớm: Công cụ chủ yếu là các loại được chế tạo bằng kỹ thuật ghè đẽo, chưa xuất hiện kỹ thuật mài. Kỹ thuật ghè đẽo chủ yếu là ghè một mặt, đôi khi có thể ghè những nhát cách quãng ở mặt đối diện để tạo nên rìa lưỡi sắc bén hơn.
Giai đoạn giữa: Kỹ thuật mài đá bắt đầu phát triển, song vẫn chưa đạt đến mức độ hoàn thiện cao.
Giai đoạn muộn (tương ứng với văn hóa Hạ Long): Công cụ đá được chế tạo với kỹ thuật mài hoàn thiện, cho thấy sự tiến bộ rõ rệt trong kỹ thuật chế tác, sản phẩm tinh xảo và hiệu quả hơn.

Đồ Gốm Và Nghệ Thuật Trang Trí

Sự Phát Triển Của Đồ Gốm Cái Bèo

Một đặc điểm nổi bật khác của văn hóa Cái Bèo, bên cạnh định hướng biển, là sự phát triển của kỹ thuật làm đồ gốm, vượt trội hơn so với văn hóa Soi Nhụ cùng thời. Đồ gốm Cái Bèo thể hiện sự đa dạng về chất liệu, kỹ thuật chế tác và các loại hình hoa văn trang trí, phản ánh một cách sinh động sự phát triển của kỹ thuật gốm qua các giai đoạn lịch sử.

Trong giai đoạn đầu, gốm Cái Bèo còn khá thô, thành gốm dày, nặng và loại hình còn đơn giản. Đồ gốm chủ yếu được nặn bằng tay, kỹ thuật còn sơ khai, hoa văn trang trí chủ yếu là văn đan (in dấu vết của đồ đan lát). Sang giai đoạn sau, chất liệu gốm trở nên mịn hơn, xuất hiện phổ biến văn thừng (in dấu dây thừng), và các loại hình sản phẩm cũng phong phú hơn. Đặc biệt, loại gốm xốp bắt đầu xuất hiện với số lượng tuy còn ít nhưng đã thể hiện một bước phát triển mạnh mẽ trong tư duy và kỹ thuật của người tiền sử.

Qua các cuộc khai quật, các nhà khảo cổ học đã thu được hàng nghìn mảnh gốm thuộc các loại chất liệu khác nhau. Chỉ riêng trong cuộc khai quật năm 1986, đã có khoảng 11.300 mảnh gốm được thu thập, bao gồm 3 loại chất liệu chính: 18% là gốm thô, 73% là gốm mịn, và 9% là gốm xốp.

Đặc Điểm Trang Trí Và Loại Hình Gốm Qua Các Giai Đoạn

Đồ gốm Cái Bèo có nhiều đặc điểm trang trí và hình dáng khác nhau, thay đổi tùy theo từng giai đoạn phát triển của nền văn hóa:

Giai đoạn sớm: Gốm có đặc điểm thô, thành dày, trang trí chủ yếu bằng văn đan đơn giản.
Giai đoạn giữa: Gốm có chất liệu mịn hơn, phổ biến văn thừng, loại hình sản phẩm đa dạng hơn so với giai đoạn trước.
Giai đoạn muộn: Gốm có đặc điểm cứng, thành mỏng, chất liệu mịn, trang trí các loại hoa văn phức tạp hơn như văn chấm dải. Đặc biệt, sự xuất hiện của các loại chạc gốm (chân đế) cho thấy mối quan hệ gần gũi với các di vật thuộc văn hóa Phùng Nguyên sau này.

Sự phát triển của đồ gốm Cái Bèo không chỉ thể hiện sự tiến bộ vượt bậc trong kỹ thuật chế tác mà còn phản ánh sự phát triển của đời sống tinh thần, óc thẩm mỹ và nhu cầu sử dụng ngày càng cao của cư dân Cái Bèo.

Ý Nghĩa Lịch Sử Và Giá Trị Di Sản

Giá Trị Khoa Học Và Văn Hóa

Đóng Góp Vào Việc Nghiên Cứu Lịch Sử Việt Nam

Di chỉ Cái Bèo mang một giá trị đặc biệt quan trọng đối với việc nghiên cứu lịch sử và văn hóa Việt Nam. Đây là một trong những di chỉ khảo cổ học có ý nghĩa lớn không chỉ đối với việc tìm hiểu sâu hơn về văn hóa Hạ Long mà còn là nguồn tư liệu vô cùng quý giá để khám phá văn hóa và lịch sử của các cộng đồng cư dân miền Đông Bắc nước ta từ thời xa xưa.

Với địa tầng văn hóa dày (trung bình khoảng 3 mét) và được bảo tồn tương đối nguyên vẹn, di chỉ Cái Bèo cung cấp những thông tin khoa học quý giá về sự thay đổi của môi trường biển vùng Đông Bắc trong khoảng thời gian kéo dài từ 7.000 năm đến 3.500 năm cách ngày nay. Đây là cơ sở khoa học đáng tin cậy cho việc nghiên cứu sự diễn biến của các nền văn hóa tiền sử trong khu vực, cũng như góp phần giải quyết vấn đề về nguồn gốc bản địa của các nền văn hóa này.

Theo Viện trưởng Viện Khảo cổ học Việt Nam, Tiến sĩ Hà Văn Phùng: “Cát Bà là một trong những điểm duy nhất có địa tầng chứng minh được nguồn gốc bản địa văn hóa Hạ Long…”, điều này một lần nữa khẳng định giá trị đặc biệt quan trọng của di chỉ Cái Bèo trong việc nghiên cứu lịch sử và văn hóa Việt Nam.

Vai Trò Trong Sự Hình Thành Văn Hóa Biển Việt Nam

Văn hóa Cái Bèo đóng một vai trò then chốt trong sự hình thành và phát triển của văn hóa biển Việt Nam. Đây được công nhận là một trong những nền văn hóa biển sớm nhất của Việt Nam, với những đặc trưng cơ bản là định hướng khai thác các nguồn lợi từ biển và sự phát triển của nghề đánh cá.

Sự thích nghi tài tình của cư dân Cái Bèo với môi trường biển, được thể hiện rõ nét qua việc phát triển các loại công cụ chuyên dụng cho việc đánh bắt cá và khai thác hải sản, cũng như việc xây dựng các loại hình nhà cửa phù hợp với điều kiện sống ven biển, đã đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của văn hóa biển Việt Nam trong các giai đoạn lịch sử tiếp theo.

Theo nhận định của trang thông tin Văn Hóa Dân Tộc, văn hóa Cái Bèo là một minh chứng hùng hồn cho sự gắn bó lâu đời và sâu sắc của người Việt với biển cả, từ đó góp phần khẳng định chủ quyền biển đảo của Việt Nam từ thời cổ đại.

Bảo Tồn Và Phát Huy Giá Trị Di Sản

Hiện Trạng Bảo Tồn Và Những Thách Thức

Di chỉ Cái Bèo đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là Di tích văn hóa cấp Quốc gia vào năm 2009, thể hiện sự công nhận của nhà nước về giá trị đặc biệt của di tích này. Tuy nhiên, công tác bảo tồn di chỉ Cái Bèo hiện vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức không nhỏ.

Hiện tại, một phần di chỉ Cái Bèo đang bị xâm hại bởi các công trình xây dựng đã và đang đi vào hoạt động trong nhiều năm qua. May mắn thay, sự xâm hại này chưa ảnh hưởng đến phần quan trọng nhất của di chỉ, và khu vực được coi là trọng tâm của di tích vẫn còn được bảo tồn tương đối nguyên vẹn.

Các nhà khảo cổ học đã tiến hành xác định phạm vi cắm biển bảo vệ và xếp hạng di tích quốc gia của di chỉ Cái Bèo với tổng diện tích là 8.500m². Tuy nhiên, việc bảo vệ toàn diện di tích này vẫn cần được quan tâm và đầu tư hơn nữa để đảm bảo các giá trị lịch sử và văn hóa của nó được gìn giữ một cách tốt nhất cho các thế hệ mai sau.

Tiềm Năng Du Lịch Và Giá Trị Giáo Dục

Bên cạnh những giá trị to lớn về mặt khoa học và văn hóa, di chỉ Cái Bèo còn sở hữu tiềm năng lớn về phát triển du lịch và giáo dục. Đây được xem là một điểm đến hấp dẫn trong chiến lược xây dựng và phát triển quần đảo Cát Bà, thành phố Hải Phòng trở thành một trung tâm du lịch quốc gia và quốc tế.

Hiện nay, làng chài Cái Bèo vẫn duy trì được nếp sống mưu sinh truyền thống vùng sông nước, một di sản văn hóa được cha truyền con nối từ hàng ngàn năm qua. Điều này tạo nên một điểm đến du lịch độc đáo, nơi du khách không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên mà còn có cơ hội tìm hiểu về lịch sử và văn hóa của một trong những làng chài cổ nhất Việt Nam.

Từ ngày 19 tháng 11 đến ngày 20 tháng 12 năm 2024, Triển lãm “Sắc màu di sản văn hoá biển Hải Phòng – Quảng Ninh” đã được tổ chức, giới thiệu đến đông đảo công chúng những giá trị độc đáo của di sản văn hóa biển, trong đó có những hiện vật và thông tin về văn hóa Cái Bèo. Đây là một trong những nỗ lực đáng ghi nhận nhằm phát huy giá trị giáo dục và du lịch của di sản này.

Trang thông tin điện tử vanhoadantoc.com cũng thường xuyên có những bài viết giới thiệu về văn hóa Cái Bèo như một phần quan trọng và không thể tách rời trong hệ thống di sản văn hóa biển của Việt Nam, góp phần nâng cao nhận thức của công chúng về giá trị to lớn của di sản này.

Kết Luận

Văn hóa Cái Bèo là một trong những nền văn hóa tiền sử quan trọng bậc nhất của Việt Nam, với niên đại kéo dài từ khoảng 7.000 đến 5.000 năm trước Công nguyên. Với những đặc trưng nổi bật là định hướng khai thác tài nguyên biển và sự phát triển của kỹ thuật chế tác đồ gốm, văn hóa Cái Bèo đã để lại những dấu ấn sâu đậm trong lịch sử hình thành và phát triển văn hóa biển của người Việt cổ.

Di chỉ Cái Bèo, nơi phát hiện và đặt tên cho nền văn hóa này, là một trong những di tích khảo cổ học có giá trị nhất hiện nay của vùng ven biển và hải đảo Đông Bắc Việt Nam. Với địa tầng văn hóa dày và được bảo tồn tương đối nguyên vẹn, di chỉ này cung cấp những thông tin vô cùng quý giá về đời sống của cư dân tiền sử vùng biển Đông Bắc Việt Nam và sự thay đổi của môi trường biển trong khoảng thời gian từ 7.000 năm đến 3.500 năm cách ngày nay.

Việc tiếp tục nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị của văn hóa Cái Bèo không chỉ có ý nghĩa to lớn đối với khoa học và lịch sử, mà còn góp phần khẳng định mối quan hệ lâu đời, bền chặt của người Việt với biển cả, từ đó củng cố vững chắc chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Việt Nam. Đồng thời, di sản này còn ẩn chứa tiềm năng lớn về phát triển du lịch văn hóa và giáo dục lịch sử, góp phần vào sự phát triển kinh tế – xã hội của địa phương và cả nước.

Câu Hỏi Thường Gặp

Văn hóa Cái Bèo có những đặc điểm nổi bật nào so với các nền văn hóa tiền sử khác ở Việt Nam?

Văn hóa Cái Bèo sở hữu những đặc điểm nổi bật phân biệt với các nền văn hóa tiền sử khác tại Việt Nam, bao gồm:

Định hướng khai thác biển rõ nét: Cư dân Cái Bèo sinh sống chủ yếu dựa vào việc đánh bắt cá biển và thu lượm các loại sò, hàu, thể hiện sự thích nghi cao độ và chuyên sâu với môi trường biển.
Đồ gốm phát triển vượt trội: Kỹ thuật chế tác đồ gốm của văn hóa Cái Bèo có sự đa dạng về chất liệu, kỹ thuật tạo hình và các loại hoa văn trang trí, phát triển hơn hẳn so với văn hóa Soi Nhụ cùng thời kỳ.
Công cụ đá mang tính chuyên biệt hóa cao: Công cụ của người Cái Bèo thường có kích thước nhỏ hơn và được chế tác chuyên biệt hơn cho các hoạt động đánh bắt và nuôi trồng hải sản so với các nền văn hóa khác trên đất liền.
Làng chài biển cổ quy mô lớn: Cái Bèo được xem là làng chài biển cổ có quy mô lớn nhất hiện được biết đến ở Việt Nam, với một lịch sử hình thành và phát triển lâu đời, khoảng 7.000 năm.
Vai trò cầu nối văn hóa: Văn hóa Cái Bèo đóng vai trò như một cầu nối quan trọng giữa các nền văn hóa tiền sử khác nhau, đặc biệt là giữa truyền thống văn hóa Hòa Bình – Bắc Sơn ở lục địa và sự hình thành của văn hóa Hạ Long sau này.

Vai trò của các nhà khảo cổ học trong việc nghiên cứu Văn hóa Cái Bèo là gì?

Các nhà khảo cổ học đã đóng một vai trò vô cùng quan trọng và không thể thiếu trong việc phát hiện, khai quật, nghiên cứu và diễn giải các giá trị của văn hóa Cái Bèo:

Madeleine Colani: Nhà khảo cổ học người Pháp này chính là người đã phát hiện ra di chỉ Cái Bèo vào năm 1938, đặt nền móng đầu tiên cho quá trình nghiên cứu về nền văn hóa biển độc đáo này.
Hoàng Xuân Chinh: Ông là trưởng đoàn trong cuộc khai quật quan trọng vào năm 1973, đã có những đóng góp to lớn trong việc nghiên cứu địa tầng và phân loại các di vật tại di chỉ Cái Bèo.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Khắc Sử: Là một chuyên gia hàng đầu về khảo cổ học Việt Nam, ông đã tham gia nhiều cuộc khai quật tại Cái Bèo và có những công trình nghiên cứu sâu sắc về nền văn hóa này. Ông đã khẳng định Cái Bèo là một trong những di tích quý hiếm nhất của vùng duyên hải Bắc Bộ và là làng chài cổ nhất ở Việt Nam.
Tiến sĩ Hà Văn Phùng: Với tư cách là Viện trưởng Viện Khảo cổ học Việt Nam, ông đã khẳng định giá trị đặc biệt của di chỉ Cái Bèo trong việc chứng minh nguồn gốc bản địa của văn hóa Hạ Long.
Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Thị Mỹ Dung: Bà đã có những nghiên cứu quan trọng về sự dịch chuyển không gian cư trú của cư dân Cái Bèo do tác động của các yếu tố môi trường, góp phần làm rõ quá trình thích nghi của con người với những biến đổi môi trường trong thời tiền sử.

Hiện nay có thể tham quan di chỉ Cái Bèo ở đâu?

Du khách có thể tham quan và tìm hiểu về di chỉ Cái Bèo tại các địa điểm sau:

Làng chài Cái Bèo: Nằm cách trung tâm thị trấn Cát Bà khoảng 1,5 kilômét về phía Đông Nam, thuộc địa phận thị trấn Cát Bà, huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng. Đây là nơi vẫn còn duy trì được nếp sống mưu sinh truyền thống vùng sông nước, một di sản văn hóa sống động được cha truyền con nối từ hàng ngàn năm qua.
Khu di tích Cái Bèo: Di chỉ này đã được xếp hạng Di tích văn hóa cấp Quốc gia vào năm 2009. Khu di tích bao gồm các địa điểm đã được khai quật và những khu vực phụ cận có giá trị lịch sử, văn hóa liên quan trực tiếp đến văn hóa Cái Bèo.
Bảo tàng Hải Phòng: Đây là nơi trưng bày nhiều hiện vật khảo cổ tiêu biểu được tìm thấy tại di chỉ Cái Bèo, giúp du khách có cái nhìn tổng quan và sâu sắc hơn về văn hóa Cái Bèo cùng các giá trị lịch sử, văn hóa của nó.
Các triển lãm chuyên đề: Ví dụ như Triển lãm “Sắc màu di sản văn hoá biển Hải Phòng – Quảng Ninh” được tổ chức từ ngày 19 tháng 11 đến ngày 20 tháng 12 năm 2024, giới thiệu đến công chúng những giá trị độc đáo của di sản văn hóa biển, trong đó có những thông tin và hiện vật về văn hóa Cái Bèo.

Khi đến tham quan, du khách nên tìm hiểu trước thông tin và liên hệ với các đơn vị quản lý di tích hoặc các cơ quan văn hóa địa phương để được hướng dẫn chi tiết, đồng thời cần tuân thủ các quy định về bảo vệ di tích.

Những hiện vật quan trọng nào của Văn hóa Cái Bèo đã được tìm thấy?

Qua các cuộc khai quật khảo cổ, nhiều hiện vật quan trọng của văn hóa Cái Bèo đã được phát hiện, cung cấp những bằng chứng vật chất quý giá:

Công cụ đá: Bao gồm một loạt các loại hình như chày, bàn nghiền, bàn mài, hòn kê, rìu bôn, đục, chì lưới, các loại dụng cụ ghè đẽo, công cụ chặt thô, mũi nhọn. Trong cuộc khai quật năm 1986, đã tìm thấy 180 công cụ đá, trong đó có 100 công cụ cuội ghè đẽo (chiếm 56,7%), 11 công cụ mài (chiếm 6,2%), và 66 hiện vật là chày, hòn kê, bàn nghiền và bàn mài (chiếm 37%).
Đồ gốm: Hàng nghìn mảnh gốm thuộc các loại chất liệu khác nhau đã được thu thập. Chỉ riêng trong cuộc khai quật năm 1986, đã có khoảng 11.300 mảnh gốm được tìm thấy, bao gồm 3 loại chất liệu chính: 18% là gốm thô, 73% là gốm mịn, và 9% là gốm xốp. Đặc biệt, có những mảnh gốm được trang trí bằng văn chấm dải và các loại chạc gốm (chân đế) cho thấy mối quan hệ gần gũi với văn hóa Phùng Nguyên sau này.
Di cốt động vật: Nhiều xương, răng của các loài cá và thú đã được tìm thấy, là minh chứng cho thấy cư dân Cái Bèo chuyên về các hoạt động săn bắt, hái lượm và đặc biệt là đánh bắt cá. Trong cuộc khai quật năm 2006-2007, 568 tiêu bản di cốt động vật và vỏ nhuyễn thể biển đã được thu thập.
Vỏ nhuyễn thể biển: Vô số vỏ sò, vỏ hàu biển có kích thước lớn đã được tìm thấy, chứng tỏ cư dân Cái Bèo đã khai thác và tiêu thụ nhiều loại hải sản khác nhau.
Đồ trang sức: Một số hiện vật như vòng tay và các tinh thể thạch anh đã được tìm thấy, cho thấy cư dân Cái Bèo đã có ý thức về cái đẹp và có đời sống tinh thần nhất định.

Những hiện vật này cung cấp những thông tin vô cùng quý giá về đời sống vật chất, phương thức sinh hoạt và sự phát triển văn hóa của cư dân Cái Bèo qua các giai đoạn lịch sử khác nhau.

Văn hóa Cái Bèo có ảnh hưởng như thế nào đến Việt Nam hiện đại?

Văn hóa Cái Bèo, dù thuộc về thời tiền sử xa xôi, vẫn có những ảnh hưởng quan trọng và ý nghĩa sâu sắc đến Việt Nam hiện đại:

Khẳng định lịch sử dân tộc lâu đời: Văn hóa Cái Bèo là một minh chứng hùng hồn cho lịch sử lâu đời của dân tộc Việt Nam, đặc biệt là mối quan hệ gắn bó mật thiết và truyền thống với biển cả từ thời tiền sử. Điều này góp phần củng cố niềm tự hào dân tộc và khẳng định bản sắc văn hóa độc đáo của Việt Nam.
Cơ sở cho chủ quyền biển đảo: Việc chứng minh sự hiện diện liên tục và lâu đời của người Việt tại vùng biển Đông Bắc, thông qua các di tích và di vật của văn hóa Cái Bèo, góp phần cung cấp những cơ sở lịch sử quan trọng cho việc khẳng định chủ quyền biển đảo của Việt Nam từ thời cổ đại.
Tiềm năng phát triển du lịch văn hóa: Làng chài Cái Bèo và khu di chỉ khảo cổ đã và đang trở thành những điểm đến du lịch hấp dẫn, góp phần vào sự phát triển kinh tế của địa phương và quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam ra thế giới.
Nguồn tư liệu cho giáo dục lịch sử và văn hóa: Các giá trị của văn hóa Cái Bèo được đưa vào chương trình giáo dục và các hoạt động truyền thông, giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về cội nguồn lịch sử và các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
Thúc đẩy công tác bảo tồn di sản: Việc nghiên cứu và bảo tồn văn hóa Cái Bèo đã góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản văn hóa dân tộc, từ đó thúc đẩy các hoạt động bảo tồn các di sản khác trên cả nước.

Tóm lại, văn hóa Cái Bèo không chỉ có giá trị to lớn về mặt lịch sử và khảo cổ học, mà còn mang ý nghĩa quan trọng đối với Việt Nam hiện đại trong việc khẳng định bản sắc dân tộc, bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, phát triển kinh tế và giáo dục truyền thống cho các thế hệ tương lai.